สมองเสื่อมเกิดจากหลายสาเหตุ จะสาเหตุอะไรก็ตาม วิธีดูแลมีหลักการคล้ายกัน
ขั้นที่ 1 เตรียมทรัพยากร
ขอให้รู้ไว้ตั้งแต่เนิ่นๆ ว่านับจากวันนี้ไปการดูแลจะต่อเนื่องยาวนานจนกว่าจะตายกันไปข้างหนึ่ง ดังนั้น ขั้นตอนการเตรียมตัว จะสำคัญที่สุด หากเตรียมตัวดีเราจะอยู่กันสบายๆ พอสมควรทุกฝ่ายไปจนกว่าจะตายไปข้างหนึ่งเหมือนกัน หากเตรียมตัวไม่ดี เอาแต่แก้ปัญหาเฉพาะหน้า เป็นได้เหนื่อยตายกันทุกฝ่าย
จากประสบการณ์พบว่าบ้านที่ไม่เตรียมตัว เอาแต่แก้ปัญหาไปเป็นเปลาะๆ มักเริ่มจากยังคิดว่าผู้ป่วยจะหายดีเป็นปกติสักวันหนึ่ง การมีความหวัง (hope) เป็นเรื่องดี ทำให้เราประคับประคองชีวิตต่อไปได้ แม้ว่าจะอับจนหนทาง แต่การมีความหวังผิดๆ หรือหวังลมๆ แล้งๆ (fantasy) ทำให้อะไรที่ควรจะทำไม่ทำเสียที
หากบ้านมีผู้สูงอายุที่สมองเสื่อม และแพทย์รักษาอย่างเต็มที่แล้ว 3-6 เดือนก็ไม่กลับมาเป็นคนเดิมที่เราเคยรู้จักเสียที ก็ควรจะเตรียมตัว ถึงเวลาเตรียมทรัพยากรได้แล้ว ศึกนี้จะยาวนานมาก ผ่านหลายฤดูหนาวก็จะไม่สิ้นสุด
ทรัพยากรอย่างแรกที่ต้องเตรียมคือ คน
ผู้สูงอายุที่เป็นบุพการีของเราเคยเลี้ยงพวกเราทุกคนด้วยตัวคนเดียวมานานคนละ 20 ปีโดยประมาณ วันนี้ถึงวันที่พวกเราทุกคนต้อง “รุม” เลี้ยงท่านกลับ และเชื่อว่าน่าจะไม่ถึง 20 ปี ควรทำได้
หลักการคือ ทุกคนควรมีงานบางอย่างต้องทำ ทุกคนควรเสียสละบางอย่าง ไม่ปล่อยให้การเลี้ยงดูบุพการีเป็นหน้าที่ของคนคนเดียว แม้ว่าคนคนนั้นจะอาสาก็อย่ารีบอนุญาต แม้ว่าคนคนนั้นจะพูดว่าทำได้ก็อย่าเพิ่งรีบเชื่อ พูดเช่นนี้เพราะเห็นมามากว่าสุดท้ายก็ไปไม่รอด นอกจากไม่รอดแล้วสุขภาพจิตของผู้ดูแล (caregiver) มักอยู่ในสภาพย่ำแย่ หากไม่มีอาการทางประสาท ก็ป่วยด้วยโรคซึมเศร้า หรือมีอาการหงุดหงิดขี้วีน ซึ่งเป็นผลเสียทั้งต่อตัวเอง ต่อญาติคนอื่นๆ และต่อผู้สูงอายุสมองเสื่อมด้วย
เวลาผู้ดูแลวีน หงุดหงิด กระแทกกระทั้น อย่าคิดว่าผู้ป่วยสมองเสื่อมไม่รู้เรื่อง ความไม่สงบของสิ่งแวดล้อมจะทำให้ผู้สูงอายุมีอาการไม่สงบตามไปด้วย เกิดปัญหาซับซ้อนหนักกว่าเดิมที่แก้ไขได้ยาก ดังนั้น ไม่อนุญาตให้มีวีรบุรุษหรือวีรสตรีง่ายๆ ในกรณีเช่นนี้ รวมทั้งไม่ใช่เวลาที่จะพูดกันเรื่องความกตัญญู
วิกฤตการณ์ผู้สูงอายุสมองเสื่อมในบ้านเป็นวิกฤตการณ์ที่ต้องการการจัดระบบ (system management) ไม่ใช่เรื่องของความกตัญญู อาสาสมัคร หรือยาวิเศษที่ไหนจะช่วยได้ การเตรียมทรัพยากรจึงเป็นเรื่องสำคัญมาก โดยเฉพาะอย่างยิ่งทรัพยากรบุคคล
ลูกทุกคน หลานที่เป็นผู้ใหญ่แล้ว ควรถูกเขียนชื่อลงมาในรายการทรัพยากรบุคคลว่ามีกี่คน ใครบ้าง แต่ละคนทำงานอะไร อยู่ที่ไหน ห่างจากที่อยู่อาศัยของผู้สูงอายุสมองเสื่อมมากน้อยเพียงใด เขียนลงมาตามที่เป็นจริง นี่คือขั้นตอนเตรียมข้อมูล พี่น้องจะเป็นคนสำคัญในการวางแผนขั้นต้นนี้
ความเป็นจริงคือ ภาระงานของแต่ละคนไม่เท่ากัน อยู่อาศัยในที่ต่างๆ กัน บ้างต่างอำเภอ บ้างต่างจังหวัด และบ้างต่างประเทศ จะอย่างไรก็ตามขั้นตอนนี้สำคัญคือ แบข้อมูลตามที่เป็นจริง แล้วดูว่าบ้านของเราจะจัดเวรให้ทุกคนผลัดกันเข้ามาช่วยดูแลผู้สูงอายุสมองเสื่อมได้อย่างไร ขั้นตอนนี้เป็นขั้นตอนจัดเวรไปก่อน เท่าที่ทำได้ อย่าเพิ่งรีบด่วนเกี่ยงงานกัน ใครเดินทางเข้ามาได้มากให้เดินทางเข้ามามากกว่า ใครเดินทางมาได้น้อยก็เข้ามาน้อยกว่า ใครมาไม่ได้เลยก็ไม่ต้องมา
แต่ละคนมีบ้านและครอบครัวของตนเองให้ดูแล งานนี้ไม่ต้องการความเสียสละ ทุกคนต้องดูแลบ้านและครอบครัวของตนเองด้วย หากมาไม่ได้ให้บอกตรงๆ ว่ามาไม่ได้ เราไม่ควรปล่อยให้ใครเกิดปัญหาเพราะงานนี้ แต่ก็อย่าลืมว่าเราไม่ควรให้คนคนเดียวรับภาระนี้เช่นกัน ในที่สุดจะพบว่าจำนวนลูกหลานไม่พอเข้าเวร จึงค่อยเลื่อนไปขั้นถัดไปนั่นคือ ต้องหาพี่เลี้ยงช่วยเหลือ ดังนั้น ทรัพยากรอย่างที่ 2 คือ เงิน
Resource: HealthToday Magazine, No.177 January 2016
