ใช้ยาสเตียรอยด์พ่นจมูกอย่างไรให้ปลอดภัย

สเตียรอยด์เป็นฮอร์โมนชนิดหนึ่งที่ร่างกายผลิตขึ้นเพื่อควบคุมการทำงานและสรีรวิทยาของร่างกาย สเตียรอยด์ถูกนำมาใช้เป็นยารักษาโรคต่าง ๆ มากมายโดยเฉพาะการลดการอักเสบและการลดการทำงานของระบบภูมิคุ้มกันในโรคภูมิแพ้ ยาสเตียรอยด์ถูกผลิตในหลายรูปแบบทั้งยารับประทาน ยาฉีด และยาใช้ภายนอก ยาสเตียรอยด์พ่นจมูกเป็นยาสเตียรอยด์ที่ใช้ภายนอกรูปแบบหนึ่ง

ยาสเตียรอยด์พ่นจมูกใช้รักษาโรคอะไร?

ยานี้มีข้อบ่งชี้หลักคือ ใช้รักษาโรคจมูกอักเสบจากภูมิแพ้ ซึ่งยาจะช่วยควบคุมอาการของโรคนี้ได้อย่างมีประสิทธิภาพ ทั้งอาการทางจมูก ได้แก่ อาการคัดแน่นโพรงจมูก อาการน้ำมูกไหล อาการคันจมูก อาการจาม และอาการที่นอกเหนือไปจากโพรงจมูก ได้แก่ อาการคันตา อาการตาแดง อาการน้ำตาไหล อาการคันคอจากภูมิแพ้ อาการหูอื้อจากภูมิแพ้ และปัญหาต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้องกับการนอนหลับ มีการศึกษาพบว่ายาสเตียรอยด์พ่นจมูกช่วยลดขนาดของต่อมอะดีนอยด์ในเด็กภูมิแพ้ที่มีต่อมอะดีนอยด์โตได้ เมื่อเปรียบเทียบยาสเตียรอยด์พ่นจมูกกับยาอื่นที่ใช้ควบคุมอาการของโรคจมูกอักเสบจากภูมิแพ้ เช่น ยาต้านฮิสตามีน ยาลดการบวมของจมูก พบว่ายาสเตียรอยด์พ่นจมูกให้ผลการรักษาที่ดีที่สุด โดยเฉพาะอย่างยิ่งอาการคัดแน่นโพรงจมูก

นอกจากใช้รักษาโรคจมูกอักเสบจากภูมิแพ้แล้ว ยานี้ยังช่วยควบคุมอาการของรักษาโรคจมูกอักเสบอื่น ๆ ที่ไม่ได้เกิดจากภูมิแพ้ได้อีกด้วย เช่น โรคจมูกอักเสบจากการใช้ยาลดการบวมของจมูกนานเกินไป โรคจมูกอักเสบจากสารระคายเคืองทางอากาศ ควันบุหรี่ มลพิษ โรคจมูกอักเสบจากสารระคายเคืองจากการทำงาน อุณหภูมิ ความชื้น อาหาร และระดับฮอร์โมนในร่างกาย

โรคไซนัสอักเสบเป็นอีกโรคหนึ่งที่เป็นข้อบ่งชี้ในการใช้ยาสเตียรอยด์พ่นจมูก หากโรคไซนัสอักเสบเกิดจากเชื้อไวรัสหรือผู้ป่วยมีอาการไม่รุนแรงอาจใช้ยาสเตียรอยด์พ่นจมูกเป็นยาเดี่ยวได้ แต่ถ้าโรคไซนัสอักเสบเกิดจากเชื้อแบคทีเรียหรือผู้ป่วยมีอาการรุนแรงควรใช้ยาสเตียรอยด์พ่นจมูกร่วมกับการใช้ยาต้านเชื้อแบคทีเรีย ยานี้ให้ผลการรักษาที่ดีทั้งโรคไซนัสอักเสบเฉียบพลันและโรคไซนัสอักเสบเรื้อรัง รวมทั้งสามารถลดขนาดและควบคุมอาการริดสีดวงจมูกที่พบในโรคไซนัสอักเสบเรื้อรังได้อีกด้วย

ยาสเตียรอยด์พ่นจมูกอาจมีผลข้างเคียงอย่างไร?

ยาสเตียรอยด์พ่นจมูกจัดว่าเป็นยาที่มีความปลอดภัยสูงเนื่องจากจัดเป็นยาพ่นที่มีผลเฉพาะที่ในโพรงจมูก โดยเฉพาะยาสเตียรอยด์พ่นจมูกรุ่นใหม่จะประกอบด้วยสูตรโครงสร้างทางเคมีที่มีคุณสมบัติละลายในไขมันทำให้ยาดูดซึมเข้าเยื่อจมูกได้ดี ยาบางส่วนที่ถูกดูดซึมเข้ากระแสเลือดหรือถูกกลืนลงคอไปสู่กระเพาะอาหารก็จะถูกทำลายที่ตับเกือบทั้งหมด อาจมียาสเตียรอยด์ไม่ถึง 1-2% ที่สามารถดูดซึมเข้าไปในร่างกายได้ ทั้งนี้ขึ้นกับสูตรโครงสร้างทางเคมีของยาสเตียรอยด์พ่นจมูกแต่ละชนิด อย่างไรก็ตามยาสเตียรอยด์พ่นจมูกรุ่นเก่ามีโอกาสที่ยาสเตียรอยด์จะถูกดูดซึมเข้าร่างกายมากกว่ายารุ่นใหม่

สำหรับผลข้างเคียงจากการที่ยาสเตียรอยด์ดูดซึมเข้าร่างกายนั้นไม่มีการรายงานถึงอาการและอาการแสดงทางคลินิกที่ชัดเจน มีเพียงข้อมูลบางส่วนที่พบจากการศึกษาและการวิจัย เช่น ยาสเตียรอยด์พ่นจมูกอาจมีผลต่อแกนไฮโปทาลามัส-พิทูอิทารี-อะดรีนัลเมื่อตรวจวิเคราะห์ทางห้องปฏิบัติการแต่ผู้ป่วยไม่มีอาการ การใช้ยาสเตียรอยด์พ่นจมูกขนาดสูงติดต่อกันเป็นเวลานานตลอดปีอาจมีผลเล็กน้อยต่อความสูงของเด็ก รวมทั้งมีรายงานผู้ป่วยที่ใช้ยาสเตียรอยด์พ่นจมูกแล้วมีผลให้ความดันลูกตาสูงขึ้น อย่างไรก็ตามการวิจัยที่มีกลุ่มเปรียบเทียบยังไม่พบว่ายาสเตียรอยด์พ่นจมูกทำให้เกิดโรคทางตาทั้งโรคต้อหินและโรคต้อกระจก และไม่พบหลักฐานว่ายาทำให้กระดูกบาง

ส่วนผลข้างเคียงในโพรงจมูกนั้นมีหลักฐานว่ายาสเตียรอยด์พ่นจมูกมีผลให้ผู้ป่วยมีอาการเลือดกำเดาไหลได้ แต่เลือดกำเดาที่เกิดขึ้นจะมีปริมาณเพียงเล็กน้อย ไม่มีความรุนแรงและเลือดสามารถหยุดได้โดยการปฐมพยาบาลเบื้องต้นโดยผู้ป่วยเองโดยไม่ต้องมาพบแพทย์ มีการศึกษาวิจัยว่ายาสเตียรอยด์พ่นจมูกทำให้เยื่อจมูกบางหรือไม่ พบว่ายังไม่มีหลักฐานแสดงให้เห็นว่ายาสเตียรอยด์พ่นจมูกทำให้เยื่อจมูกบาง

วิธีใช้ยาสเตียรอยด์พ่นจมูกให้ปลอดภัย

การใช้ยาสเตียรอยด์พ่นจมูกให้ได้ผลการรักษาสูงและมีความปลอดภัยควรสั่งน้ำมูกก่อนเพื่อให้ยาเข้าถึงเยื่อจมูก ไม่เข้าไปรวมอยู่กับน้ำมูกแล้วไหลออกทางจมูกหรือไหลกลืนลงคอ หากมีการใช้น้ำเกลือล้างจมูกร่วมกับการใช้ยาสเตียรอยด์พ่นจมูกในการรักษาภูมิแพ้ควรใช้น้ำเกลือล้างจมูกก่อนแล้วจึงใช้ยาสเตียรอยด์พ่นจมูกตาม

มีบทความวิชาการพบว่าเลือดกำเดาที่ไหลจากการใช้ยาสเตียรอยด์พ่นจมูกมักเกิดขึ้นในข้างเดียวกับมือที่ถือขวดยา ดังนั้นแนะนำให้ใช้มือถือขวดยาคนละข้างกับโพรงจมูกที่จะพ่น เขย่าขวดก่อนพ่น หากยาสเตียรอยด์พ่นจมูกนั้นเพิ่งถูกเปิดใช้เป็นครั้งแรก หรือไม่ได้ใช้มานานควรพ่นทิ้งก่อน 1-2 สเปรย์เพื่อให้แน่ใจว่ามีปริมาณยาที่เหมาะสมเข้าสู่โพรงจมูกเมื่อใช้จริง ยาที่เราพ่นเข้าโพรงจมูกนั้นเราหวังว่ายาจะเข้าไปสู่เยื่อจมูกมากที่สุดโดยเฉพาะเยื่อจมูกด้านข้างซึ่งมีบทบาทสำคัญที่ช่วยควบคุมสรีรวิทยาของจมูกและคุณภาพของลมหายใจเข้า รวมทั้งมีบทบาทในการเกิดอาการต่าง ๆ ของโรคจมูกและไซนัส การที่ยาจะเข้าโพรงจมูกได้ดี ไม่ไหลออกทางจมูก หรือกลืนลงคอ ควรก้มหน้าไปด้านหน้าเล็กน้อย เอียงขวดยาสเตียรอยด์พ่นจมูกขนานไปกับโพรงจมูกและเอียงไปทางด้านข้างประมาณแนวกึ่งกลางของตาเพื่อให้ยาสเตียรอยด์ถูกพ่นออกจากแนวผนังกั้นจมูก ซึ่งนอกจากยาสเตียรอยด์จะเข้าสู่เยื่อจมูกมากขึ้นแล้วยังลดโอกาสเกิดเลือดกำเดาไหลได้ด้วย มีผู้แนะนำให้หายใจเข้าขณะพ่นยาแต่ยังไม่พบหลักฐานสนับสนุนว่าการหายใจเข้ามีประโยชน์ให้ยาเข้าเยื่อจมูกได้ดีขึ้น

เมื่อพ่นยาแล้วยาบางส่วนอาจไหลลงคอควรใช้น้ำเปล่ากลั้วคอแล้วบ้วนออก ไม่ควรสั่งน้ำมูกหลังพ่นยาเพราะจะทำให้ยาไหลออกจากจมูก และไม่ควรสูดยาเข้าจมูกแรง ๆ หลังพ่นเพราะจะทำให้ยาเข้าสู่คอแล้วกลืนลงกระเพาะอาหารมากกว่าที่ยาจะอยู่ในโพรงจมูกตามที่ต้องการ

โดยสรุปยาสเตียรอยด์พ่นจมูกเป็นยาที่มีประโยชน์ ให้ประสิทธิภาพในการรักษาโดยเฉพาะโรคจมูกอักเสบและโรคไซนัสอักเสบ ยานี้เป็นยาที่มีความปลอดภัยสูงหากใช้ด้วยวิธีที่ถูกต้องจะช่วยลดผลข้างเคียงเฉพาะที่ได้

Resource: HealthToday Magazine, No.206 June 2018